Anne Applebaum w precyzyjnie udokumentowanej książce ukazuje historię Gułagu - rozbudowanej sieci obozów pracy rozrzuconych po całym obszarze Związku Sowieckiego: od wysp na Morzu Białym po brzegi Morza Czarnego; od Arktyki po równiny Azji Centralnej; od Murmańska po Workutę i Kazachstan; od centrum Moskwy po przedmieścia Leningradu. Słowo \"Gułag\" jest skrótem, wywodzącym się od nazwy: Gławnoje Uprawlienje Łagieriej - Główny Zarząd Obozów Pracy. W miarę upływu czasu zaczęto określać tym mianem nie tylko sam zarząd obozów koncentracyjnych, lecz również cały sowiecki system pracy niewolniczej i wszystkie jego formy: obozy pracy, obozy karne, obozy dla więźniów politycznych i kryminalnych, obozy dla kobiet, dzieci i obozy przejściowe.
Dla Polaków słowa \"gułag\", \"łagier\", \"zona\" mają szczególne znaczenie - byliśmy jednym z narodów, które najbardziej dotkliwie poznały sowiecki system represji i ludobójstwa. Bogata jest także polska literatura łagrowa, z której szeroko korzystała autorka książki.
„Za żelazną kurtyną to wyjątkowo ważna książka, która skutecznie podważa wiele mitów na temat początków zimnej wojny. Jest mądra, przenikliwa, niezwykle obiektywna i znakomicie udokumentowana”.
ANTONY BEEVOR
Pod koniec II wojny światowej ogromne obszary Europy Wschodniej niespodziewanie znalazły się pod kontrolą Związku Sowieckiego. Anne Applebaum opisuje, jak komunistyczne reżimy Europy Wschodniej powstały i jak się w nich żyło na co dzień, gdy transformacja już się dokonała.
Autorka szczegółowo opisuje, w jaki sposób szybko ubezwłasnowolniono instytucje społeczeństwa obywatelskiego na różnych szczeblach: partie polityczne, kościół, media czy organizacje młodzieżowe. Wyjaśnia, jak organizowano służbę bezpieczeństwa, jak komuniści zdominowali media i jak wszelkie formy opozycji zostały osłabione i rozbite. Czerpiąc obficie z nowych materiałów archiwalnych , ukazuje życie jednostek, by pokazać wybory, jakich musieli dokonywać ludzie: walczyć, uciekać czy współpracować.
Gdy skończyła się wojna, w ciągu niezwykle krótkiego czasu Europa Wschodnia uległa bezwzględnej stalinizacji. Żelazna kurtyna to nie tylko znakomicie opowiedziana historia - to także wyjątkowy moralny rozrachunek i dręczące przypomnienie, jak krucha może okazać się wolność społeczeństw.
